Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’nin Pazartesi günü Ukrayna Genelkurmay Başkanı General Valeriy Zalujniy’nin istifasını isteyerek görevden alma girişiminde bulunması, Ukrayna hükümetinde devam eden siyasi krizde yeni bir aşamaya işaret ediyor.

Hem Batı hem de Ukrayna kaynaklı haberlere göre Zelenskiy ve Savunma Bakanı Rustem Umerov, Zalujniy’den sessizce istifa etmesini ve Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi Başkanı olarak daha az nüfuza sahip bir pozisyona geçmesini istedi. Zalujniy’nin bu teklifi reddetmesi üzerine Zelenskiy’nin Zalujniy’yi rütbe indirimini kabul etse de etmese de kovmakla tehdit ettiği iddia ediliyor.

Financial Times’ın görüşmeleri bilen iki kaynağa dayandırdığı haberine göre, “Zelenskiy, Zalujniy’ye yeni görevi kabul etse de etmese de mevcut görevinden alınacağını açıkça ifade etti” ve “planların Ukrayna medyasında yer almasının ardından bir süre görevine son verilmeyecek olsa da” Zalujniy’nin görevden alınması kararının alındığını belirtti.

Pazartesi günkü toplantının hemen ardından hem Rus hem de Ukrayna Telegram kanallarında Ukrayna devleti içinde ciddi bir iktidar mücadelesi yaşandığı ve Zelenskiy hükümetine karşı potansiyel bir isyana zemin hazırlandığı haberleri hızla yayıldı.

Birkaç saat içinde Savunma Bakanlığı Zalujniy’nin kovulmasından vazgeçmek zorunda hissetti ve Telegram’da aceleye getirildiği belli olan bir açıklama yayınladı: “Değerli gazeteciler, hepinize aynı anda cevap veriyoruz: Hayır, bu doğru değil”. Zelenskiy’nin sözcüsü Sergey Nikiforov da Zelenskiy’nin “genelkurmay başkanını kovmadığını” söyledi.

Salı günü Guardian, Financial Times ve Economist gibi Batılı yayın organları, Zalujniy’nin görevden alınmasının emperyalist güçler tarafından tepkiyle karşılanacağına işaret ederek toplantıyla ilgili kendi yorumlarını yayınladılar. Financial Times bu hamlenin “son iki yıldır savaş stratejileri geliştirmek üzere generalle yakın işbirliği içinde çalışan askeri yetkililer de dahil olmak üzere Ukrayna’nın batılı ortaklarını tedirgin edebileceği” uyarısında bulundu.

BBC Ukrayna’nın haberinde Ukrayna otoriteleri içindeki “BBC’nin kaynaklarına” atıfta bulunularak şöyle bildirildi: “Kiev’in Batılı ortakları duruma müdahale etti ve Zalujniy’nin istifasını sert bir şekilde onaylamadıklarını ifade etti. Bu versiyon oldukça kolay bir şekilde temellendirilebilir. Ukrayna şu anda tamamen Batı’nın askeri ve mali yardımına bağımlı durumda. Dahası, önümüzdeki günler, Kiev’e hem Avrupa hem de Amerika’dan milyarlarca dolarlık destek sağlama sürecinde kritik olacağa benziyor.”

BBC Ukrayna, Zelenskiy’nin şu anda Zalujniy’nin yerine geçecek bir isme sahip olmadığını, zira tercih ettiği iki ismin de (şu anda Askeri İstihbarat Başkanı olan Kiril Budanov ve Kara Kuvvetleri Komutanı Oleksandr Syrskyi) görevi kabul etmeyi ve Zalujniy’den boşalan koltuğa oturmayı reddettiğini kaydetti.

NATO yanlısı Kiev Independent gazetesinin savaş muhabiri olan ve daha önce neo-Nazi Azov Taburu’nda görev yapan Illia Ponomarenko X/Twitter’da şunları yazdı: “Bana sorarsanız General Zalujniy’nin görevden alınması elbette sadece topuğuna değil kafasına da sıkmak anlamına gelir. Zalujniy, demir gibi bir general ve bu ülkeyi Rusya gibi korkunç bir düşmana karşı kurtaran Ukrayna silahlı kuvvetlerinin vücut bulmuş hali olan ulusal kurtarıcı olarak ün yapmıştır.”

Ponomarenko tehditkar bir şekilde şöyle devam etti: “Bu kafaya sıkılmış bir kurşun. Şu anda Telegram’da [Zelujniy’nin görevden alınacağına dair] söylentiler üzerine yaşanan kıyamet, Zelenskiy’nin gerçekten bir görevden alma emri imzalaması halinde yaşanacakların yanında devede kulak kalır.”

Savaşla birlikte Zalujniy ülkedeki en güçlü isimlerden biri haline geldi ve son aylarda anketlerde Zelenskiy’nin oldukça üzerinde görünüyor. Genelkurmay Başkanı Mark Milley de dahil olmak üzere NATO ve ABD askeri yetkilileriyle kilit bir irtibat noktası oldu. Zalujniy aynı zamanda Ukraynalı faşist lider Stepan Bandera’ya olan hayranlığını hiçbir zaman gizlemedi ve aşırı sağcı materyallerle defalarca görüntülendi. Genelkurmay başkanı olarak, Ukrayna silahlı kuvvetlerine entegre edilen Azov Taburları gibi neo-Nazi oluşumları denetledi ve şüphesiz onlarla yakın bağları var.

Ukrayna haber sitesi ZN.ua’ya göre Zalujniy’nin görevden alınması Zelenskiy hükümeti tarafından “Ukrayna Silahlı Kuvvetleri ve ülkenin siyasi liderliğindeki personel değişiklikleri zincirinin sadece ilk halkası” olarak görülüyordu.

Zelenskiy’nin Zalujniy ile görüşmesinden hemen önce Ukrayna Güvenlik Servisi (SBU), Savunma Bakanlığı bünyesinde havan mermisi tedarikine ilişkin 40 milyon dolarlık bir yolsuzluk planını ortaya çıkardığını duyurdu. Yolsuzluk iddiaları Ukrayna oligarşisi tarafından siyasi rakiplerini ortadan kaldırmak için düzenli olarak kullanılan bir araç. Zelenskiy “yolsuzlukla” mücadeleyi devlet aygıtında ve ordunun bazı kesimlerinde tekrarlanan tasfiyeler için tercih edilen bir bahane haline getirdi.

Zelenskiy’nin Zalujniy’yi görevden alma girişiminin başarısızlıkla sonuçlanması, Ukrayna egemen sınıfı ve devlet aygıtı içindeki yoğun siyasi krizin ve iktidar mücadelesinin en açık ifadesidir.

Şubat 2014’te Kiev’de gerçekleşen ABD-AB destekli darbenin ardından NATO neredeyse on yıl boyunca Ukrayna’yı Rusya ile savaş için bir fırlatma rampası haline getirerek Şubat 2022’de gerçekleşen Rus istilasını sistematik bir şekilde provoke etti. Ancak Ukrayna ordusunun 2022’de Doğu Ukrayna’nın bazı bölgelerinde Rus güçlerini geri püskürtmede elde ettiği ilk başarıların ardından, 2023 ilkbahar-yazındaki NATO destekli karşı saldırı 125.000 kişinin öldüğü ve hiçbir toprak kazanımının olmadığı tam bir felaketle sonuçlandı.

Savaşın ilk iki yılında en az 400.000 Ukraynalı askerin -savaş öncesi nüfusun neredeyse yüzde 1’i- öldüğü ve çok daha fazlasının yaralandığı artık yaygın olarak kabul ediliyor. Ancak Zelenskiy hükümeti askeri fiyaskoya karşılık olarak savaşı sürdürmekle kalmayıp genişletmeye çalışıyor.

Yeni yıl, yarım milyon erkeğin daha askere alınacağının açıklanmasıyla başladı. Geçtiğimiz haftalarda Ukrayna, Rusya’nın derinliklerindeki hedefleri vurdu. Geçen hafta Ukrayna ordusu önce Doğu Ukrayna’da bir pazarı bombalayarak 27 sivili öldürdü, ardından da onlarca Ukraynalı savaş esirini taşıyan bir Rus uçağını düşürdü. Yine geçen hafta Zelenskiy hükümeti bir başkanlık kararnamesi yayınlayarak Belgorod, Kuban ve Voronej dahil olmak üzere Rusya’nın güney ve güneybatısındaki büyük şehir ve bölgeleri “tarihsel olarak Ukraynalıların yaşadığı yerler” olarak ilan etti.

Savaşı tırmandırmaya yönelik bu adımlar, toplumda giderek artan savaş karşıtı duyguların ilk kez dışa vurulmasının ardından geldi. Ekim ayından bu yana asker aileleri ülke genelinde sokaklara dökülerek kocalarının, oğullarının, kardeşlerinin ve babalarının evlerine geri gönderilmesini talep ediyor. Geçtiğimiz hafta sonu Odessa’da asker aileleri tarafından yeniden gösteriler düzenlendi.

İşte bu koşullar altında cumhurbaşkanı ile ordu yönetimi arasında bir süredir kaynayan gerilim su yüzüne çıktı. Geçtiğimiz yılın Ekim ayında Zalujniy Britanya’da yayınlanan Economist dergisine verdiği önemli bir mülakatta Ukrayna’nın askeri açıdan feci bir durumda olduğunu ve savaşın “çıkmaza” girdiğini itiraf etti. Zalujniy’nin açıklamaları Zelenskiy ve kabine üyelerinin öfkeli yalanlamalarına yol açtı.

Kısa bir süre sonra Zelenskiy ve çevresi, Zalujniy’nin seçimlerde Zelenskiy’nin başlıca rakibi olarak görüldüğü, gelecek yıl yapılması planlanan başkanlık seçimlerini iptal etmeye karar verdi. Diktatörlük yönetim biçimlerini açıkça onaylayan Zelenskiy o dönemde şunları söyledi: “Siyasi bir anlaşmazlığa son vermemiz ve birlik içinde çalışmaya devam etmemiz gerekiyorsa, devlette buna son verebilecek ve topluma gerekli tüm cevapları verebilecek yapılar var.”

Zelenskiy’nin seçimlerin iptal edildiğini açıkladığı gün, Zalujniy’nin en yakın yardımcılarından ve arkadaşlarından biri, ordudan biri tarafından “doğum günü hediyesi” olarak evine gönderilen bir el bombasıyla öldürüldü.